Chùa Trăm Gian 4.42

Chùa Quảng Nghiêm còn gọi là chùa Tiên Lữ hay Chùa Trăm Gian là một ngôi chùa nằm trên một quả đồi cao khoảng 50 m, ở thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Chùa được lập từ đời Lý Cao Tông, niên hiệu Trinh Phù thứ 10, Đến thời nhà Trần, có hòa thượng Bình An, quê ở Bối Khê tu ở đây, tương truyền là người có nhiều phép lạ. Sau khi ông mất, dân làng xây tháp để giữ gìn hài cốt và tôn gọi là Đức Thánh Bối. Ngôi chùa lớn với quy mô như hiện nay là đã được trùng tu và xây dựng thêm qua nhiều thời đại.

Ở sân chùa có gác chuông hai tầng tám mái được dựng vào năm Quý Dậu 1693, niên hiệu Chính Hòa, đời Lê Hy Tông, là một công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật cao. Chùa còn giữ được nhiều di vật và tượng quý. Trăm gian, cái tên rất bình dân, dường như muốn nói lên vẻ bề thế của ngôi chùa.

Truyền thuyết kể rằng vào thời nhà Trần, ở làng Bối Khê có một người phụ nữ nằm mộng thấy đức Phật giáng sinh, rồi có mang, sinh ra một con trai. Năm lên 9 tuổi, sau khi bố mẹ mất, người con trai ấy bỏ nhà vào tu ở chùa Đại Bi trong làng. Lên 15 tuổi, đến thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ , Hà Tây ngày nay, thấy cảnh đẹp, người xin yết kiến và theo học kinh kệ với vị trưởng lão tu tại ngôi chùa trên núi. Sau mười năm học đạo, người thanh niên đó hiểu thấu mọi phép linh thông. Vua Trần nghe tiếng, sắc phong là Hòa Thượng, đặt hiệu là Đức Minh rồi mời về tu ở chùa trong kinh đô.

Sau khi vị trưởng lão ở chùa Tiên Lữ viên tịch, Hòa Thượng Đức Minh xin về làng dựng ngôi chùa mới. Năm 95 tuổi, Sư ngồi vào một cái khám gỗ, từ biệt đệ tử rồi siêu thoát. Một trăm ngày sau, đệ tử mở cửa khám, kim quang Sư bay mùi thơm nức, ngào ngạt gần xa. Dân làng và đệ tử xây tháp để gìn giữ kim thân và tôn thờ là đức Thánh Bối.

Đến ngày lễ hội chùa, thường có nghi lễ rước tượng tượng Đức Thánh Bối và tượng Quan Đô ra ngự bên hồ để xem múa rối nước. Trèo qua hàng chục bậc gạch xây, lên tới gác chuông, làm bằng gỗ quý, hai tầng chồng diêm 8 mái dáng thượng thu hạ thách.

Hiện nay chùa Trăm Gian thu hút hàng trăm ngàn lượt khách gần xa đền thăm quan hàng năm, và hiện đang được tu bổ xây dụng lại ao sen , gác chuông và 100 gian chùa để đón tiếp đồng bào gần xa đến tham quan. Chùa Trăm Gian được bộ văn hoá thông tin chứng nhận di tích lịch sử quốc gia.

Tuy nhiên một thuyết khác lại cho rằng Chùa Quảng Nghiêm, do Đức Thánh Bối (Thế danh Nguyễn Bình An) khởi dựng từ thời vua Lý Cao Tông (1185)[

Chùa Trăm Gian là một quần thể kiến trúc độc đáo. Theo cách tính cứ 4 góc cột là một gian thì chùa có cả thảy 104 gian, chia thành 3 cụm kiến trúc chính, dựng theo lối nội công ngoại quốc: Tiền đường, thiêu hương, thượng điện, hai dãy hành lang vây quanh một tòa nhà 16 cột, nối liền với nhà tổ.

Cụm thứ nhất gồm 4 cột trụ và 2 quán, trước đây là nơi đánh cờ người trong ngày hội, tiếp đó là nhà Giá Ngự nhìn ra mặt hồ sen, nơi đặt kiệu thánh để xem trò múa rối nước.

Trèo qua mấy trăm bậc gạch xây là tới cụm thứ hai gồm một toà gác chuông 2 tầng mái, có lan can chạy quây 4 mặt. Các ván bằng đều có chạm hình mây hoa. Tại đây treo một quả chuông cao 1,10 m, đường kính 0,6 m, đúc năm Cảnh Thịnh thứ hai, 1794. Trên chuông có khắc một bài minh của Phạm Huy Ích. Qua gác chuông, leo 25 bậc đá xanh hình rồng mây, đến sân trên có kê một sập đá hình chữ nhật.

Lại leo 9 bậc đá, hai bên có lan can chạm hình rồng cuộn khúc thế tới cụm thứ 3 đó là chùa chính, gồm nhà bái đường, toà thiêu hương và thượng điện. Hai bên là 2 dãy hành lang. Trong cùng là nhà tổ, giữ lại có lầu trống bên trong treo một trống lớn, đường kính 1 m và một khánh đồng dài 1,20 m, cao 0,60 m đúc năm 1749. Tại đây có 153 pho tượng cổ, hầu hết bằng gỗ, một số ít bằng đất nung sơn son thếp vàng, đặc biệt quý là tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát. Ở giữa thượng điện có một bệ bằng đất nung đỏ hình khối chữ nhật, giống kiểu các bệ đá thời nhà Trần. Trên bệ đá là đài senthờ Tam thế Phật ngự trên bệ đồ sộ bằng đất nung, tạo thành bởi những khối đất nung có kích thước khác nhau, gắn kết bởi mộng cá con chì. Bốn góc bệ tạc hình chim thần, kiểu chân quỳ dạ cá, xung quanh trang trí nhiều hình động vật và hoa lá, bón góc có hình chim thần. Trên bệ đặt các tượng Phật tam thế. Trong chùa còn có nhiều bia, hoành phi, câu đối... Riêng có hai câu đối khảm trai, tương truyền có từ thời nhà Hồ (1400-1406).

Hai bên là hai dãy hành lang. Trong cùng là nhà thờ Tổ. Ở giữa còn có gác trống, treo một chiếc trống lớn và một khánh đồng đúc năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749).

Trong chùa có tượng đô đốc Đặng Tiến Đông, một tướng lĩnh nhà Tây Sơn, chỉ huy đạo quân đánh vào phía nam Thăng Long. Tượng này được phát hiện vào năm 1972. Ngoài ra còn có tượng Đức Thánh Bối đặt trong khám gỗ gian bên phải. Đây là tượng cốt rút bằng mây đan ngoài bọc vải sơn, tương truyền là tượng bỏ hài cốt của ông.

Năm 1794, Đô đốc Đông đã cho tu sửa chùa, đúc chuông. Ông mua hai phiến đá to đưa từ Đông Triều về, một phiến dựng bia “Đức Thánh Bối”.

Phiến còn lại đến năm 1927, con cháu họ Đặng và dân làng Tiên Lữ dựng thành bia “Đặng Tướng công bi”, đặt ngay tại gian bên hữu chùa ngoài.

Trong những thắng cảnh đất Hà Tây cũ, chùa Trăm Gian được đánh giá là một quần thể kiến trúc vô cùng độc đáo, mang đậm bản sắc Phật giáo Bắc Bộ kết hợp hài hòa với tín ngưỡng dân gian.

Quần thể chùa nằm trên một ngọn núi có độ cao trung bình, với các bậc đi lên được xây theo một triền dốc thoải, còn lưu giữ được các nét kiến trúc đặc trưng của các triều đại Lý, Trần, Lê, Mạc ... qua mỗi lần tu bổ.

Vẳng tiếng chuông chùa ấm áp, thành tâm hướng lên chùa giữa hai hàng rồng đá uy nghiêm, tiểu đình đặt gác chuông là nơi chờ bạn dừng chân. Bên những gốc thông hàng trăm năm tuổi và những hàng thông non đang vươn mình lớn dậy, hãy thưởng thức một chén trà vối trong nồng nàn hương hoàng lan. Giữ lòng thanh tĩnh, bước qua cổng chùa, bạn sẽ thấy dường như lạc vào một thế giới tâm linh ấm áp, gần gũi...

Sau khi dâng lên những nén tâm hương tại các ban thờ, bạn hãy dạo qua một vòng các ban, xem những điển tích được khắc bên tường như các Phật tích, các câu chuyện về 18 tầng địa ngục ... để có những suy tư về quá khứ, thực tại, tương lai và nhận ra ranh giới giữa điều Thiện và cái Ác.