Centrum Hengelo 1.77

Hengelo: van dorp tot stad
Het oorspronkelijke dorp Hengelo ligt op een plaats waar reeds duizenden jaren bewoning moet zijn geweest en waar drie beken - de Berflobeek, Elsbeek en Drienerbeek - samen kwamen. Het dorp ontwikkelde zich langzaam nabij het in de 14e eeuw gebouwde Huys Hengelo en kreeg op 1 mei 1802 een eigen dorpsbestuur, waarmee het onafhankelijkheid verwierf van de markebestuur van de marke Woolde, waartoe Hengelo tot die tijd behoorde.

De daadwerkelijke groei van Hengelo tot de omvang van een stad loopt parallel met de industriële revolutie. Kort na elkaar worden in oktober en november 1865 de spoorlijnen tussen Almelo en Salzbergen en Zutphen en de Nederlands-Duitse grens ter hoogte van Glanerbrug in gebruik genomen. Deze spoorlijnen kruisen elkaar in Hengelo, waardoor de plaats een interessante vestigingsplaats wordt voor verschillende bedrijfstakken. Oorspronkelijk was Hengelo ook in trek als vestigingsplaats voor de textielindustrie, maar later verplaatste deze branche zich richting Oldenzaal en vooral Enschede. In 1868 verplaatste C.T. Stork zijn smederij van Borne naar Hengelo, dat de basis was voor de bevolkingsgroei van het dorp Hengelo, nadat hij een jaar eerder de Hengelosche Bouwvereeniging had opgericht. De groei van het dorp zwelde in het begin langzaam aan. Bij de volkstelling van 1869 telde Hengelo 2.380 inwoners, dat bij de volkstelling van 1889 was gegroeid tot ruim 2.600 inwoners. In de jaren negentig van de 19e eeuw kwam de bevolkingsgroei in een stroomversnelling en in 1899 kende de ‘kom’ van Hengelo reeds een kleine 12.000 inwoners.

Aan het begin van de 20e eeuw nam de werkgelegenheid in Hengelo door de komst van onder anderen Heemaf en Hazemeyer in snel tempo toe. Om alle arbeiders van een onderkomen te voorzien werd het eerste grote woningbouwproject van Hengelo ontwikkeld, ’t Lansink, dat vanaf 1911 volgens de uit Engeland overgewaaide tuinstadgedachte werd aangelegd. Tot de Tweede Wereldoorlog werd Hengelo uitgebreid met de wijken Wilderinkshoek, Woolde, Hengelose Es en de Anninks- en Nijhofshoek. Daarnaast kreeg de stad in 1936 middels het Twente-Rijnkanaal (tegenwoordig, vanwege het ontbreken van de geplande maar nooit aangelegde schakel Almen-Pannerden, bekend als Twentekanaal) een aansluiting op het landelijke waterwegnetwerk.

Vanwege de strategische legging nabij een spoorwegknooppunt, werd Hengelo in de oorlog regelmatig het slachtoffer van bombardementen. Zo ook in de nacht van 6 op 7 oktober 1944, waardoor het oude stadscentrum zo goed als geheel werd vernietigd. Na de oorlog wordt het centrum snel weer opgebouwd, waarbij historische panden die de bombardementen overleefd hadden alsnog ten prooi vielen aan de slopershamer.

Hengelo, dat ondertussen de grootte en aanzien van een stad had gekregen, bleef ook na de oorlog doorgroeien. Vanaf de jaren vijftig werden de wijken Groot- en Klein Driene gebouwd, vanaf de jaren zeventig, wanneer Hengelo middels de rijkswegen 1 en 35 ook een aansluiting krijgt op het landelijke autosnelwegnetwerk, gevolgd door de noordelijke wijken Hasseler Es en Slangenbeek. (© Andreas Bartelink)